Główną przyczyną nawracających infekcji, takich jak: katar, zapalenie zatok, ucha środkowego czy gardła jest nieprawidłowe działanie układu odpornościowego, który z powodu niekorzystnych czynników środowiskowych, nie jest w stanie odpierać kolejnych ataków drobnoustrojów.

Średnio u dzieci występuje od czterech do ośmiu infekcji dróg oddechowych na rok. Zwiększenie ich liczby, nawet do 10-12 w ciągu roku, może wiązać się z pójściem do żłobka czy przedszkola. Dochodzi wtedy do kontaktu z dziećmi będącymi w trakcie trwania choroby. Na częstsze zachorowania młodszych dzieci wpływa starsze rodzeństwo, które „przynosi” do domu drobnoustroje chorobotwórcze.

Negatywny wpływ na odporność ma kontakt z dymem papierosowym. Dzieci rodziców-palaczy zapadają zdecydowanie częściej na infekcje dróg oddechowych w porównaniu z tymi, których rodzice nie palą. Nie należy zapominać o niedoborach żywieniowych, również upośledzających funkcje układu odpornościowego.

Odporność, a alergia

Układ odpornościowy jest strukturą bardzo złożoną i wszystkie jego elementy muszą funkcjonować prawidłowo, aby mógł właściwie radzić sobie z atakującymi organizm drobnoustrojami. Konieczna do tego jest również prawidłowa budowa anatomiczna i prawidłowe funkcje narządów i układów ciała człowieka. Właśnie dlatego, w przypadku wielu chorób, bezpośrednio niezwiązanych z układem odpornościowym, efektywność odporności może być zaburzona. Częste infekcje mogą towarzyszyć krzywej przegrodzie nosa, mukowiscydozie itd. Może dochodzić do bakteryjnych powikłań związanych z nadkażeniem zmian na skórze i śluzówkach, które wywołane są przez stany alergiczne.

Dzieci z alergią często cierpią na zakażenia górnych dróg oddechowych (zapalenie zatok, katar, zapalenie ucha środkowego). Często jest tak, że specyficzny typ infekcji (na przykład zapalenie ucha środkowego) nawraca u dziecka z uwagi na współistniejącą alergię. Z drugiej strony, przewlekły, alergiczny nieżyt nosa może być mylony z nawracającymi infekcjami kataralnymi nosa, które wywołane są przez infekcje wirusowe wikłane zakażeniami bakteryjnymi. „Egzotycznym” powikłaniem jest uczulenie na „własne” bakterie oportunistyczne dziecka, które nasilają objawy chorobowe, powodując stan zapalny i reakcję uczuleniową. Właściwe zdiagnozowanie u dziecka alergii i jej prawidłowe leczenie pomaga uporać się z nawracającymi zakażeniami, a także redukuje objawy przypominające ciągłą lub nawracającą chorobę.

Częste infekcje towarzyszą współistniejącym chorobom dziecka: cukrzycy, chorobom nerek, mukowiscydozie czy refluksowi żołądkowo-przełykowemu.

Niedobór odporności

U około 10% dzieci nawracające infekcje są rzeczywiście spowodowane nieprawidłowym funkcjonowaniem układu odpornościowego. Niedobór odporności u dziecka może być spowodowany nieprawidłową liczbą lub proporcjami komórek układu odpornościowego, bądź upośledzeniem funkcji obronnych tych komórek. Również zaburzone mogą być funkcje innych elementów układu odpornościowego, na przykład specjalnych cząsteczek, zwanych komplementem.

Niedobory odporności dzielą się na:

- pierwotne, do których zalicza się 200 wrodzonych, uwarunkowanych genetycznie, chorób występujących już u malutkich dzieci, związanych z nieprawidłowymi funkcjami komórek układu odpornościowego
- wtórne, które mogą pojawić się w każdym wieku, w wyniku chorób atakujących układ odpornościowy. Najbardziej znanym przykładem jest zakażenie wirusem HIV, niszczącym komórki układu odpornościowego.

Infekcje występujące u osób z niedoborami odporności wzbudzają duży niepokój, gdyż pojawiają się często, mają długi i ciężki przebieg, nie są podatne na standardowe leki i metody leczenia oraz powodują groźne powikłania. W przypadku niedoboru odporności u dziecka, oprócz nawracających zakażeń, można często obserwować inne, niepokojące objawy, jak przewlekłe biegunki, nawracające pleśniawki jamy ustnej, zahamowanie prawidłowego przyrostu masy ciała i wzrostu czy zmiany ropne skóry.

Badania laboratoryjne

W ustaleniu przyczyn zbyt częstych chorób dziecka, lekarz przeprowadza wywiad z rodzicami lub opiekunami i przeprowadza dokładne badanie tzw. fizykalne dziecka. Do postawienia prawidłowej diagnozy konieczne jest również zlecenie odpowiednich badań laboratoryjnych.

1. Zlecane jest wykonanie morfologii krwi z obrazem odsetkowym leukocytów, typów tzw. białych ciałek krwi, które uczestniczą w mechanizmach zwalczania infekcji. Zaburzenie proporcji leukocytów może być związane z zaburzeniami odporności lub odbijać przebieg stanów zapalnych. Podwyższona ilość eozynofili, w obrazie odsetkowym krwinek białych, świadczyć może o reakcjach alergicznych. Parametry związane z czerwonymi ciałkami krwi-erytrocytami są przydatne w rozpoznawaniu anemii, ilość płytek krwi wiąże się z właściwościami krzepliwości krwi.

2. Oznaczenie w krwi poziomu glukozy, jonów sodu, potasu i wapnia, mocznika, kreatyniny i albumin pomocne jest w wykluczaniu niektórych chorób przewlekłych (na przykład cukrzycy czy choroby nerek), które upośledzają odporność.

3. Część białych ciałek krwi zwalcza infekcję, produkując swoiste białka, zwane przeciwciałami (immunoglobuliny), które rozpoznają drobnoustroje, łączą się z nimi i w ten sposób uczestniczą w mechanizmie ich niszczenia i eliminacji z ustroju. Niektóre zaburzenia oporności polegają na zbyt niskiej produkcji przeciwciał przez białe krwinki - tzw. limfocyty, co czyni organizm bezbronnym lub mniej odpornym na infekcje. Poziom odporności organizmu związany z immunoglobulinami w laboratoriach sieci Diagnostyka oznacza się przez pomiar stężenia tych przeciwciał w klasach IgM, IgG i IgA.

4. Ocena stężenia/aktywności składników C3 i C4 dopełniacza oraz ocena całkowitej aktywności dopełniacza CH50 pozwalają na ocenę wrodzonego układu odpornościowego w całości mechanizmów odpornościowych.

5. Przebiegającą infekcję potwierdzić można wykonując badanie OB, oznaczając stężenie CRP i badanie ogólne moczu. Do specjalistycznych badań w łańcuchu diagnostycznym należą badania mikrobiologiczne, które mają ukierunkować leczenie lub wykazać stan nosicielstwa drobnoustroju.

Czasem już na podstawie wyników badań podstawowych udaje się z dużym prawdopodobieństwem ustalić czy dziecko faktycznie ma niedobory odporności. Jeśli tak, znajdzie pomoc w poradni immunologicznej. W takiej poradni poddane zostanie dalszej diagnostyce i odpowiedniemu leczeniu.